Ludność żydowska osiedlała się w Czeladzi począwszy od drugiej połowy XIX wieku. Przez wiele lat miejscowi Żydzi należeli do kahału w Będzinie, lecz stopniowy wzrost liczby wyznawców religii mojżeszowej zaowocował utworzeniem tu samodzielnej gminy wyznaniowej w czasie I wojny światowej.

W 1916 r. założono w Czeladzi kirkut, tuż przy granicy z Będzinem, który miał służyć kahałom z obu miast. Zmarli z Czeladzi byli chowani w przedniej – zachodniej części cmentarza, a z Będzina we wschodniej. Początkowo trzymano się reguł wynikających z halachy – mężczyzn grzebano po prawej stronie kirkutu, a kobiety po lewej. Później stopniowo odchodzono od tych zasad.

W trakcie II wojny światowej na cmentarzu pochowano wiele ofiar hitlerowskich represji. Od tamtego czasu postępowała również dewastacja czeladzkiego kirkutu, co było ułatwione przez brak płotu. Dopiero w 1988 r., dzięki pomocy finansowej pochodzącego z Czeladzi Mońka Stawskiego, cmentarz został ogrodzony, podniesiono przewrócone nagrobki, a część macew odnowiono.

Do dziś na terenie kirkutu w Czeladzi zachowało się około 3 200 macew ustawionych w 91 rzędach w części kobiecej i w 88 rzędach w części męskiej. Jest to jedna z największych żydowskich nekropolii w regionie, ma powierzchnię około 1,6 ha. Bogato zdobione macewy wykonywano z piaskowca, wapienia, a niekiedy z betonu. Spacerując po cmentarzu, warto zwrócić uwagę na zamieszczone na nich inskrypcje. Pisano je w języku hebrajskim, jidysz, ale również po polsku i w esperanto.

Stojące obok bramy kirkutu budynki pełniły kiedyś funkcję domu pogrzebowego i rytualnej łaźni.

Jak dojechać:

Cmentarz położony jest w Czeladzi, przy ul. Będzińskiej 64, która jest częścią drogi krajowej nr 94. Czeladź jest miastem w województwie śląskim, wchodzi w skład powiatu będzińskiego. Jadąc drogą krajową nr 94 od strony Będzina w kierunku centrum Czeladzi, cmentarz widoczny będzie po lewej stronie ulicy.

Współrzędne GPS: 50°19′16″N 19°05′56″E

Zwiedzanie:

Cmentarz jest ogrodzony i zamknięty, można go zwiedzać bezpłatnie. Klucz do bramy znajduje się w położonym nieopodal domu pana Sławomira Łacha, tel. 516 335 891.

Samochód można pozostawić na placu obok bramy cmentarza. Podczas naszej wizyty pod znajdującą się w pobliżu kamienicą bawiło się kilkoro dzieci. Na nasz widok przybiegły z pytaniem, czy chcemy zobaczyć cmentarz. Usłyszawszy odpowiedź twierdzącą, udały się po osobę dysponującą kluczem, która przyszła niemal natychmiast, aby nieodpłatnie otworzyć bramę.

Źródła wykorzystane do stworzenia wpisu:

1. S. Kryciński, A. Olej-Kobus, K. Kobus, Przewodnik – Zabytki kultury żydowskiej w Polsce, Kraków 2011,

2. Tablice informacyjne przy żydowskim cmentarzu w Czeladzi,

3. https://pl.wikipedia.org/wiki/Cmentarz_%C5%BCydowski_w_Czeladzi – dostęp 1 kwietnia 2017 r.