Kirkut żydowski w Nowym Sączu znajduje się przy ul. Rybackiej, nieopodal ujścia rzeki Kamienicy do Dunajca. Założono go w trzeciej ćwierci XIX wieku, a w 1926 r. poszerzono. Zajmuje powierzchnię około 3 ha i zwany jest nowym cmentarzem. Przejął on bowiem funkcję starego kirkutu położonego przy dzisiejszej ul. Piotra Skargi, po którym nie ma już dziś niemal żadnych śladów.

W czasie II wojny światowej niemieccy okupanci w najbardziej wysuniętej w kierunku Dunajca części nowego cmentarza dokonywali masowych egzekucji ludności żydowskiej. Wydarzenia te upamiętnia pomnik odsłonięty w 1959 r.

Hitlerowcy wykorzystywali macewy jako kamieniarski materiał budowlany. Większość ze stojących na sądeckim kirkucie 200 płyt ustawiona została po 1945 r. Tylko kilka znajduje się w pierwotnym miejscu, a w przypadku pozostałych nie było możliwe ustalenie ich dawnego posadowienia. Kilkaset bardziej zniszczonych macew zostało wbudowanych w ściany muru otaczającego nekropolię.

Płyty nagrobne ustawione są pionowo. Skierowano je w stronę południowo-wschodnią, w kierunku Jerozolimy. Znaczone są gwiazdą Dawida i napisami w języku hebrajskim lub polskim. Macewy posiadają zdobienia wskazujące rolę zmarłego w społeczności żydowskiej.

Najważniejszym miejscem dla chasydów jest położony w obrębie cmentarza ohel Chaima Halberstama. Ten niewielki budynek odbudowano po II wojnie światowej, a rozbudowano go w latach dziewięćdziesiątych XX wieku. Ohel otacza grób zmarłego w 1876 r. sądeckiego cadyka Chaima Halberstama oraz członków jego rodziny pełniących również funkcje żydowskich przywódców. W przedsionku obiektu chowano kobiety – żony rabinów.

Urodzony w 1793 r. w Tarnogrodzie Chaim Halberstam w 1830 r. został wybrany na przewodniczącego sądu rabinackiego w Nowym Sączu i od tego czasu mieszkał aż do śmierci w tym mieście. Został niebawem miejscowym rabinem i założył tu jesziwę, czyli tradycyjną szkołę talmudyczną, w której studiowali zarówno chasydzi, jak i ich przeciwnicy. Rabin Chaim, uznawany za cudotwórcę – cadyka, był sławny nie tylko w Galicji, ale i poza jej granicami. Otoczony przez liczny dwór żył skromnie, propagował czynienie dobra i pomoc ubogim. Sądecki cadyk – znany też jako Diwrej Chaim – jest bohaterem wielu opowieści. Najbardziej urzekająca jest dla mnie następująca historia przytoczona w książce Adama Bartosza, Galicyjskim szlakiem chasydów sądecko-bobowskich, pochodząca z publikacji S.Z. Lehrer, L. Strassman, The Vanished City of Tsanz, Southfield MI 1997:

Pewnego razu szanowany niemiecki rabin z Berlina przejeżdżał przez Sącz i wstąpił, żeby się spotkać z Diwrej Chaimem. W czasie rozmowy powiedział: „Wasza metoda rozdawania jałmużny nie zdaje egzaminu. Pieniądze daje się tym wszystkim, którzy zechcą je brać, czy są oni w potrzebie, czy nie. U nas w Niemczech zawsze upewniamy się, czy żebrak rzeczywiście potrzebuje pieniędzy. Jeśli nie, nie dostaje ich”. Diwrej Chaim odpowiedział: „Różnica między tobą a mną jest następująca: ty nie dajesz pieniędzy stu biedakom z obawy, że jeden z nich na nie nie zasługuje. Ja natomiast daję pieniądze stu biedakom w nadziei, że choć jeden z nich ich potrzebuje”.

Na sądeckim cmentarzu istnieje również ohel zmarłego w 1830 r. rabina Aszera Zalkiego. Wzniesiono go w latach dziewięćdziesiątych XX wieku, w miejscu pierwotnego, zniszczonego.

Jak dojechać:

Nowy kirkut żydowski położony jest w Nowym Sączu przy ul. Rybackiej.

Współrzędne GPS: 49°37′59″N 20°41′24″E

Zwiedzanie:

Klucze do cmentarza można uzyskać nieodpłatnie u pani Barbary Makuch zamieszkałej przy ul. Rybackiej 3/2 – naprzeciwko kirkutu, tel.: 18 441 93 81.

Źródła wykorzystane do przygotowania wpisu:

1. A. Bartosz, Galicyjskim szlakiem chasydów sądecko-bobowskich, Wydawnictwo Austeria, Kraków – Budapeszt 2015,
2. S. Kryciński, A. Olej-Kobus, K. Kobus, Przewodnik – Zabytki kultury żydowskiej w Polsce, Kraków 2011,
3. http://www.nowysacz.pl/cmentarz-zydowski-kirkut-ui-tarnowska – dostęp 2 kwietnia 2018 r.,
4. https://pl.wikipedia.org/wiki/Nowy_cmentarz_%C5%BCydowski_w_Nowym_S%C4%85czu – dostęp 2 kwietnia 2018 r.,
5. http://twojsacz.pl/stary-cmentarz-zydowski-w-nowym-saczu/ – dostęp 2 kwietnia 2018 r.