Na mocy przywileju wydanego w 1667 r. przez króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego Żydzi uzyskali prawo do budowy domów i prowadzenia handlu w Nowym Sączu. Starozakonni szybko zadomowili się w części miasta położonej nieopodal zamku królewskiego. W 1746 r., a wedle innych źródeł w latach siedemdziesiątych XVIII wieku, pośrodku nowosądeckiej dzielnicy żydowskiej zbudowano barokową, murowaną z cegły bożnicę. Była przykryta łamanym dachem gontowym w stylu „polskim”. Synagoga uzyskała kształt bryły o wymiarach 19 na 25 metrów i wysokości 8 metrów. Wewnątrz, na parterze znajdował się przedsionek, żydowska sala sądowa oraz ozdobione pięknymi polichromiami główne pomieszczenie modlitewne przykryte sklepieniem dziewięciopolowym, wspartym na czterech filarach otaczających bimę. Aron ha-kodesz posadowiony był pośrodku ściany wschodniej. Kobiety modliły się w babińcu na piętrze, do którego prowadziło osobne wejście z ulicy.
W 1889 r. wnętrza bożnicy zostały utrwalone w szkicach wykonanych przez Stanisława Wyspiańskiego. Dzięki temu można obecnie odtworzyć pierwotny wygląd świątyni. Kilka lat później, w 1894 r. doszło do wielkiego pożaru miasta, podczas którego ucierpiała także nowosądecka synagoga. Runęła wówczas konstrukcja dachu, niszcząc sklepienie.
Odbudowując bożnicę pod koniec XIX wieku, nadano obiektowi formę nawiązującą do architektury mauretańskiej i neoromańskiej, która zachowała się do dziś. Zastosowano niższy dach oraz wzniesiono murowany babiniec nad przedsionkiem od zachodu. Sala modlitewna została przykryta płaskim stropem. Konstrukcja została oflankowana dwoma niewysokimi wieżami.
Synagoga w Nowym Sączu była domem modlitw ludności żydowskiej do czasu II wojny światowej, kiedy została ograbiona przez okupanta niemieckiego z całego wyposażenia. Później przez wiele lat budynek pełnił rolę magazynu. W 1974 r. Gmina Wyznaniowa Żydowska w Krakowie przekazała obiekt miastu Nowy Sącz, które zajęło się jego remontem i adaptacją na cele kulturalne. W latach 1982-2015 istniał tu oddział Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu. Obecnie właścicielem synagogi jest ponownie Gmina Wyznaniowa Żydowska w Krakowie.
W 2017 r. dokonano uroczystego wprowadzenia tory do nowosądeckiej synagogi. Tym samym, po 75 latach przerwy, dawna bożnica znów może pełnić funkcję budynku sakralnego dla wyznawców judaizmu.
Jak dojechać:
Synagoga położona jest w Nowym Sączu przy ul. Berka Joselewicza 12.
Współrzędne GPS: 49°37′41″N 20°41′24″E
Zwiedzanie:
Niestety obiekt, mimo wcześniejszych zapowiedzi, nadal nie jest udostępniany turystom, można go oglądać tylko od zewnątrz.
Źródła wykorzystane do przygotowania wpisu:
- A. Dylewski, Zabytki żydowskie w Polsce, Bielsko-Biała 2009,
- S. Kryciński, A. Olej-Kobus, K. Kobus, Przewodnik – Zabytki kultury żydowskiej w Polsce, Kraków 2011,
- B. Krasnowolski, Leksykon zabytków architektury Małopolski, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2013,
- http://www.nowysacz.pl/synagoga-w-nowym-saczu-ul-berka-joselewicza-12 – dostęp 15 kwietnia 2018 r.,
- http://twojsacz.pl/75-latach-tora-znow-sadeckiej-synagodze/ – dostęp 15 kwietnia 2018 r.,
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Synagoga_w_Nowym_S%C4%85czu – dostęp 15 kwietnia 2018 r.,
- http://www.gazetakrakowska.pl/wiadomosci/nowy-sacz/a/nowy-sacz-w-miescie-beda-dwie-synagogi,12105442/ – dostęp 15 kwietnia 2018 r.
