Tereny wokół obecnej Nidzicy były w X wieku zamieszkiwane przez ludność słowiańską. W późniejszym okresie osiedlali się tam Prusowie należący do plemienia Sasinów. Na przełomie XIII i XIV wieku Krzyżacy, po zakończeniu podboju ziem pruskich, postawili w tym miejscu swoją pierwszą, drewniano-ziemną strażnicę, mającą chronić południowe rubieże ich państwa.

Budowa murowanego zamku w Nidzicy, stanowiącego siedzibę prokuratora, została rozpoczęta w 1370 r. i trwała około 30 lat. Gotycką warownię, składającą się z dwóch członów – zamku wysokiego i podzamcza, wzniesiono na wysokim wzgórzu otoczonym przez bagna i rozlewiska rzeki Nidy. Funkcje gospodarcze pełniło podzamcze, położone na wschód od zamku wysokiego. Na zachód od twierdzy znajdowała się obronna osada, która uzyskała prawa miejskie w 1381 r.

Najważniejsza część założenia obronnego w Nidzicy powstała na planie prostokąta o wymiarach 43,3 m x 61,5 m. Cztery skrzydła zamku wysokiego otaczają dziedziniec, na którym niegdyś położona była studnia. Główny dom zamkowy stanowi podpiwniczone, czterokondygnacyjne skrzydło zachodnie, przykryte dwuspadowym dachem.

We wschodniej części zamku wysokiego położona jest brama wjazdowa w ryzalicie, udekorowana wysokim sterczynowym szczytem. Flankują ją dwie czworokątne, pięciokondygnacyjne wieże o wysokości 23 metrów. Wieże, jako najwyższe punkty zamku, były dogodnym miejscem do obserwowania okolicy. Brama oddzielona była od podzamcza suchą fosą. Południowe i północne skrzydła boczne powstały jako twory dwukondygnacyjne, przykryto je dachem pulpitowym.

Na zewnętrznej ścianie północnego skrzydła można zobaczyć kilka wykuszy ustępowych. Zamek w Nidzicy nie posiadał gdaniska, czyli wieży ostatecznej obrony, pełniącej także funkcję sanitarną.

W piwnicach i na najniższej kondygnacji – parterze znajdowały się pomieszczenia gospodarcze. Na najbardziej reprezentacyjnym, pierwszym piętrze skrzydła zachodniego położona była kaplica, refektarz i komnata prokuratora. Do dziś w kaplicy i refektarzu zachowały się fragmenty gotyckiej polichromii, obejmujące m.in. przedstawienie św. Weroniki z veraikonem, w adoracji aniołów. Ostatnie piętro pełniło funkcję magazynu na zboże oraz było miejscem, skąd rażono oblegających pociskami wypuszczanymi z otworów strzelniczych. Komunikację pomiędzy skrzydłami zapewniały dwupoziomowe krużganki obiegające dziedziniec.

Zamek w Nidzicy kilkakrotnie stał się ośrodkiem prowadzenia działań wojennych podczas konfliktów polsko-krzyżackich. Wojska króla Władysława Jagiełły zmierzające w kierunku Grunwaldu zajęły zamek i miasto Nidzicę w dniu 12 lipca 1410 r. Już jednak we wrześniu tego samego roku twierdza powróciła w ręce krzyżackie. Cztery lata później, podczas kolejnej wojny, zwanej „głodową”, wojska polsko-litewskie najpierw zdobyły miasto Nidzicę, a następnie przez ponad tydzień oblegały zamek. Krzyżacka załoga poddała się 6 sierpnia 1414 r. i na jej miejsce wkroczyły oddziały podległe królowi Jagielle. Zdobywcy i tym razem nie ostali się tu zbyt długo. Już we wrześniu 1414 r. Krzyżacy odbili zamek. W lutym 1454 r. zamek w Nidzicy został opanowany przez wojska sprzymierzonego z Polską Związku Pruskiego i pozostał w ich rękach aż do II pokoju toruńskiego z 1466 r., kończącego wojnę trzynastoletnią. Na mocy jego postanowień miasto i zamek przywrócono Krzyżakom.

W 1519 r. wybuchła ostatnia wojna polsko-krzyżacka, trwająca do 1521 r. W dniu 1 stycznia 1520 r. wojska polskie bez trudu podporządkowały sobie miasto Nidzicę. Zamek jednak, dzięki swojej licznej załodze, wzmocnionej posiłkami przysłanymi przez wielkiego mistrza Alberta Hohenzolerna, oparł się oblegającym. Po dokonanej w 1525 r. sekularyzacji Zakonu w Prusach, w nidzickiej warowni miejsce prokuratora zajęli starostowie księcia pruskiego. W XVI wieku twierdzę otoczono murami oraz wzniesiono obok niego owalne wieże – basteje, dostosowane do prowadzenia ognia artyleryjskiego.

W 1656 r., w czasie potopu szwedzkiego, zamek był bezskutecznie oblegany przez formalnie sprzymierzone z Rzeczpospolitą wojska tatarskie. Duże zniszczenia spotkały obiekt w trakcie wojen napoleońskich, po których został odbudowany w latach dwudziestych XIX wieku. Od 1830 r. zamek spełniał różne funkcje. Mieściły się w nim urzędy, więzienie, sąd, jak i mieszkania prywatne. Swój obecny wygląd uzyskał dzięki przeprowadzonej w latach 1959 – 1965 konserwacji i odbudowie ze zniszczeń doznanych w trakcie II wojny światowej. Prace restauratorskie przeprowadzono również w latach dziewięćdziesiątych XX wieku. W zamku działa obecnie muzeum, bractwo rycerskie, Nidzicki Ośrodek Kultury, hotel i restauracja.

Twierdza w Nidzicy uznawana jest za najlepiej zachowany zamek krzyżacki o typie prokuratorskim.

Jak dojechać:

Zamek położony jest w Nidzicy przy ul. Zamkowej 2.

Nidzica to miasto w województwie warmińsko-mazurskim, 60 km na południe od Olsztyna.

Współrzędne GPS: 53°21′34,36″N 20°25′44,83″E

Zwiedzanie:

Zamek w sezonie od maja do września czynny jest codziennie od godz. 9:00 do 17:00. Przez pozostałą część roku, czyli od października do kwietnia, obiekt otwarty jest od wtorku do soboty w godz. od 9:00 do 16:00.

Ceny biletów:

normalny – 8 zł,

ulgowy – 6 zł,

grupy zorganizowane – 6 zł,

opłata za przewodnika dla grupy zorganizowanej – 30 zł

Zwiedzanie komnat zamkowych odbywa się z przewodnikiem. Można trafić na oprowadzającego recytującego wiersze, choć większość z nich posługuje się wyłącznie prozą.

Kontakt:

tel. (89) 625 03 70

zameknidzica@wp.pl

Źródła wykorzystane do stworzenia wpisu:

1. J. Bieszk, Zamki państwa krzyżackiego w Polsce, Bellona, Warszawa 2010,

2. M. Jackiewicz-Garniec, M. Garniec, Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach. Powiśle, Górne Prusy, Warmia, Mazury, Wydanie II – Olsztyn 2009,

3. https://pl.wikipedia.org/wiki/Zamek_w_Nidzicy – dostęp 20 lutego 2017 r.,

4. http://www.nok.nidzica.pl/zapraszamy/zwiedzanie-zamku – dostęp 20 lutego 2017 r.