Późnym niedzielnym popołudniem przewodnik udostępniający zamek w Siewierzu poinformował osoby przebywające w warowni o zbliżającej się prezentacji działania mostu zwodzonego. Turyści zostali poproszeni o opuszczenie obiektu i zajęcie wskazanego miejsca na zewnątrz, stanowiącego najlepszy punkt obserwacyjny. Po kilkukrotnym podniesieniu i opuszczeniu mostu oraz wyjaśnieniu zasad jego funkcjonowania, przewodnik podziękował wszystkim za obecność i oznajmił, że właśnie minęła 18:00, co oznacza koniec zwiedzania. W słynącym z surowości dawnym Księstwie Siewierskim nie brak więc dobrych manier, nikogo tu z zamku nie wyrzucają.

Obecna, historyczna granica między Śląskiem a Małopolską istnieje od 1179 r. Wówczas Kazimierz Sprawiedliwy wydzielił z ziemi krakowskiej kasztelanię bytomską i oświęcimską i przekazał je wraz z ziemią siewierską na rzecz księcia raciborskiego Mieszka I Plątonogiego. Tym samym tereny te stały się częścią dzielnicy śląskiej.

W 1443 r. doszło do zbycia Księstwa Siewierskiego przez władcę cieszyńskiego Wacława na rzecz biskupa Zbigniewa Oleśnickiego. Bracia sprzedawcy sprzeciwiali się tej transakcji, co wywołało trwający do 1453 r. konflikt zbrojny. Zakończył się on zwycięstwem Oleśnickiego. Od tego czasu biskupi krakowscy władali Księstwem Siewierskim. Posiadało ono własną gospodarkę, skarb, wojsko oraz bardzo restrykcyjne prawo, co upamiętnia powiedzenie: Kradnij, zabijaj, ale Siewierz omijaj. Zwierzchnikiem państwa był biskup krakowski, noszący tytuł książęcy.

W 1790 r. Sejm Wielki inkorporował państwo siewierskie do Rzeczpospolitej. W wyniku III rozbioru Polski ziemia ta znalazła się pod panowaniem pruskim. Stan ten nie trwał długo, bo już w 1807 r. Napoleon restytuował Księstwo Siewierskie, które funkcjonowało do 1815 r. Wówczas tereny te przyłączone zostały do Królestwa Polskiego, zwanego Kongresówką.

Historia warowni siewierskiej sięga lat trzydziestych XIII wieku, kiedy to na niewielkim, otoczonym wodą wzniesieniu powstał gród z wałem ziemnym, na którym znajdował się drewniany parkan. Miejsce to zapewne stało się siedzibą ustanowionego w tamtym okresie urzędu kasztelana siewierskiego. Stopniowo obwałowania ziemne były zastępowane dziełami z drewna i gliny.

W 1260 r. obiekt uległ spaleniu podczas najazdu tatarskiego. Zniszczenia zostały szybko naprawione, a siewierski gród uzyskał nowe, wysokie wały zbudowane z drewna i gliny. W tym czasie, a więc w trzeciej ćwierci XIII stulecia powstała również murowana wieża zwana bergfriedem lub stołpem, która mogła stanowić ostatni punkt oporu w razie dostania się nieprzyjaciela na majdan grodu. Jej relikty są dziś eksponowane na dziedzińcu zamkowym.

Badacze uważają, że przekształcenie siewierskiego założenia w konstrukcję przynajmniej w znacznej części murowaną nastąpiło w latach 1337-1359.

W XVI wieku doszło do kilkuetapowej przebudowy zamku w stylu renesansowym. W miejscu rozebranego bergfriedu i południowych murów obronnych powstał dwuskrzydłowy pałac. Wzniesiono również wieżę bramną, do której dostawiono barbakan. Warownia została otoczona dodatkowym kamiennym murem, co umożliwiło stworzenie pomiędzy nim a bryłą zamku specjalnego tarasu dla dział. Załoga twierdzy liczyła wtedy około 60 ludzi.

W czasie tzw. potopu szwedzkiego w zamku przez 2 lata stacjonowały wojska szwedzkie, które spowodowały istotne zniszczenia.

Ostateczny kształt warownia uzyskała w wyniku przebudowy dokonanej pod koniec XVII i na początku XVIII stulecia. Naprawiono wówczas zniszczenia powstałe w trakcie potopu, a także wzniesiono od nowa skrzydło wschodnie wraz z kaplicą.

W okresie świetności nieopodal warowni znajdowało się podzamcze, które pełniło głównie rolę gospodarczą. Wjazd do twierdzy możliwy był przez most zwodzony. Znajdującą się w przyziemiu baszty bramę zabezpieczono barbakanem. W II połowie XVIII wieku w obiekcie znajdowało się 41 pomieszczeń, z tego 14 pełniło funkcje mieszkalne, a 2 stanowiły sale reprezentacyjne. Zamkowy dziedziniec mógł stanowić miejsce schronienia dla mieszkańców Siewierza w przypadku nieprzyjacielskiego najazdu, miasto nie posiadało bowiem murów obronnych.

Twierdza była zamieszkana do przełomu XVIII i XIX stulecia. Później opuszczona budowla zaczęła coraz bardziej niszczeć.

Pierwsze prace zabezpieczające i archeologiczne prowadzono na zamku już w czasie PRL. Wznowiono je w 1999 r. i kontynuowano aż do 2010 r. Budowla ma obecnie postać trwałej, zabezpieczonej ruiny.

Jak dojechać:

Zamek położony jest w Siewierzu, mieście w powiecie będzińskim, w województwie śląskim, 32 kilometry na północ od Katowic.

Dane adresowe:

ul. Tadeusza Kościuszki

42-470 Siewierz

Obszerny, bezpłatny parking przy zamku znajduje się od strony ul. Krakowskiej.

Współrzędne GPS: 50°28′03″N 19°14′31″E

Zwiedzanie:

W trwającym od maja do września sezonie zamek można zwiedzać:

• w soboty i w niedziele w godz. od 10:00 do 18.00,
• od poniedziałku do piątku w godz. od 10.00 do 15.00 za pośrednictwem Punktu Informacji Turystycznej w Siewierzu / Izby Tradycji i Kultury Dawnej w Siewierzu, przy ul. Kościuszki 5, tel. 579 470 112, (32) 67 42 461, (32) 67 41 649 wew. 23

Poza sezonem obiekt jest udostępniany w pogodne, ciepłe dni.

Zwiedzanie zamku oraz wejście na wieżę widokową jest nieodpłatne.

Chętne osoby mogą złożyć dobrowolny datek celem wsparcia działalności Fundacji „Zamek Siewierski” im. Księstwa Siewierskiego.

Źródła wykorzystane do przygotowania wpisu:

1. L. Kajzer, S. Kołodziejski, J. Salm, Leksykon Zamków w Polsce, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2012,
2. A. Marciniak-Kajzer, A. Ginter, Wpływ wyników badań termoluminescencyjnych na datowanie najwcześniejszych faz zamku w Siewierzu [w:] Początki murowanych zamków w Polsce do połowy XIV w., red. A. Bocheńska, P. Mrozowski, Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum Colloquia Castrensia, t. I,
3. A. Rok, Dzieje zamku w Siewierzu. Krótki zarys historii i architektury, wyd. Fundacja „Zamek Siewierski” im. Księstwa Siewierskiego, Siewierz 2011,
4. http://kultura.siewierz.pl/node/19 – dostęp 9 sierpnia 2018 r.,
5. https://pl.wikipedia.org/wiki/Zamek_biskupi_w_Siewierzu – dostęp 9 sierpnia 2018 r.,
6. https://pl.wikipedia.org/wiki/Ksi%C4%99stwo_siewierskie – dostęp 9 sierpnia 2018 r.