Synagoga pod Białym Bocianem

Historia żydowskiej społeczności Wrocławia sięga co najmniej XIII stulecia. W różnych częściach miasta przez wieki funkcjonowały niewielkie bożnice. W 1790 r. władze pruskie wysunęły pomysł stworzenia jednej wielkiej synagogi, która służyłaby całej gminie żydowskiej. Do realizacji tego planu przystąpiono jednak dopiero w 1827 r. z inicjatywy liberalnych Żydów. Budowę neoklasycystycznego gmachu synagogi ukończono dwa lata później, a pierwsze nabożeństwo odprawiono tu 10 kwietnia 1829 r. Autorem projektu był niemiecki architekt Carl Ferdinand Langhans. Dekoracje malarskie wnętrza wykonał Raphael Biow wraz z synem. Nazwa świątyni – pod Białym Bocianem – wywodzi się od szyldu gospody, która stała wcześniej w tym miejscu.

Wnętrze Synagogi pod Białym Bocianem

Od 1847 r. Synagoga pod Białym Bocianem pełniła funkcję głównego domu modlitw dla wyznawców religii mojżeszowej we Wrocławiu. W tamtym okresie dominowali w niej zwolennicy postępowego odłamu judaizmu. W 1872 r. świątynia została przejęta przez ortodoksyjnych Żydów, którzy natychmiast zdecydowali o przebudowie obiektu w celu oddzielenia kobiet od mężczyzn podczas modlitwy. Następna istotna modyfikacja konstrukcji synagogi została dokonana w 1905 r. Wówczas, w miejscu drewnianej empory wspartej na 12 filarach, powstały żelbetowe neoromańskie galerie dla kobiet. Gruntowne prace remontowe w świątyni przeprowadzono w 1929 r., gdy odnowiono zarówno jej elewację, jak i wnętrze, zamontowano elektryczne oświetlenie oraz centralne ogrzewanie, a na środku sali modlitw postawiono bimę.

Synagoga pod Białym Bocianem została zdewastowana przez niemieckie bojówki hitlerowskie w czasie tak zwanej „nocy kryształowej” z 9 na 10 listopada 1938 r. Mimo to była ona nadal potajemnie wykorzystywana jako miejsce modlitw wrocławskich Żydów, aż do ich aresztowania i wywiezienia do obozów zagłady. W 1943 r. Niemcy przekształcili synagogę w warsztat samochodowy i magazyn.

W 1945 r. Komitet Żydowski odzyskał świątynię i dostosował ją do celów kultu religijnego. W tamtym czasie Wrocław stał się miejscem osiedlenia dla Żydów repatriowanych z ZSRR, a także centrum ich kultury na ziemiach polskich.

Wnętrze Synagogi pod Białym Bocianem

Nasilające się nastroje antysemickie, sterowane przez władze komunistyczne, spowodowały falę masowej emigracji z miasta. Coraz słabsza liczebnie gmina żydowska nie była w stanie ponieść kosztów konserwacji synagogi, co spowodowało szybką degradację obiektu i jego opuszczenie na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku. Następnie bożnica kilkakrotnie zmieniała właścicieli, aż w 1996 r. Ministerstwo Kultury i Sztuki przywróciło ją wrocławskim Żydom.

W latach 1996-2010 trwały kolejne etapy remontu i odbudowy synagogi, służące możliwie wiernemu odtworzeniu jej dawnego wyglądu. Prace te były finansowane m.in. ze środków Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej, Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP, funduszy norweskich i EOG oraz dotacji pochodzących od Gminy Miasta Wrocław.

Od 2005 r. w świątyni działa Centrum Kultury i Edukacji Żydowskiej administrowane przez Fundację Bente Kahan, przy wsparciu finansowym miasta Wrocławia.

Synagoga aktualnie jest wykorzystywana na cele kultu religijnego przez konserwatywnych wyznawców judaizmu, a także stanowi miejsce stałej ekspozycji muzealnej zatytułowanej „Historia Odzyskana – Życie Żydów we Wrocławiu i na Dolnym Śląsku”. Cyklicznie odbywają się tu koncerty oraz spektakle teatralne.

Synagoga pod Białym Bocianem, w swej obecnej postaci, to okazały prostokątny budynek w stylu klasycystycznym, nakryty spłaszczonym dachem, powyżej którego widoczna jest latarnia zakończona kopułą. W zewnętrznej fasadzie uwagę zwracają wysokie, zakończone łukami okna oraz płytkie ryzality z portykami wspartymi na korynckich pilastrach.

Sala modlitw, otoczona przez galerie dla kobiet, nakryta jest nieckowym sklepieniem. Na wschodniej ścianie znajduje się zrekonstruowany Aron-ha Kodesz, który pokryto wyszukanymi ornamentami.

Synagoga pod Białym Bocianem, wraz z cerkwią prawosławną, kościołem ewangelicko-augsburskim oraz kościołami rzymsko-katolickimi, stanowi element wrocławskiego Szlaku Czterech Świątyń.

Jak dojechać:

Synagoga pod Białym Bocianem położona jest w centrum Wrocławia, przy ul. Pawła Włodkowica 7.

Współrzędne GPS: 51°06′29″N 17°01′30″E

Zwiedzanie:

Świątynię można zwiedzać od poniedziałku do czwartku w godz. od 10:00 do 17:00, a w piątki i w niedziele od 10:00 do 16:00.

Wstęp na wystawy jest bezpłatny.

W soboty, podczas świąt żydowskich oraz wydarzeń artystycznych synagoga nie jest udostępniania do zwiedzania.

Rezerwacji dla grup zorganizowanych można dokonać w Centrum Informacji Żydowskiej, tel.: +48 504 905 358, e-mail: cizwroclaw@gmail.com

Źródła wykorzystane do stworzenia wpisu:

1. A. Dylewski, Zabytki żydowskie w Polsce, Bielsko-Biała 2009,

2. S. Kryciński, A. Olej-Kobus, K. Kobus, Przewodnik – Zabytki kultury żydowskiej w Polsce, Kraków 2011,

3. https://pl.wikipedia.org/wiki/Synagoga_Pod_Bia%C5%82ym_Bocianem_we_Wroc%C5%82awiu – dostęp 4 marca 2017 r.,

4. http://fbk.org.pl/new/ – dostęp 4 marca 2017 r.