Front kościoła św. Trójcy

Na Rynku Nowomiejskim w Toruniu stoi budowla nazywana często ratuszem, która jednak nigdy tej funkcji nie pełniła. Jest to bowiem dawny kościół ewangelicki pw. św. Trójcy, powstały w latach 1818 – 1826. Co więc stało się z ratuszem nowomiejskim?

Kościół św. Trójcy – widok od zachodu

Początkowo w obrębie dzisiejszego Starego Miasta w Toruniu istniały dwa niezależne ośrodki – Stare i Nowe Miasto. Połączenie obu miejscowości nastąpiło w 1454 r. Wiązało się to z faktycznym przejęciem Nowego Miasta przez Stare. Od tego czasu rolę centrum administracyjnego dla scalonego zespołu pełnił ratusz staromiejski, a magistrat Nowego Miasta był wykorzystywany tylko w niewielkim stopniu, głównie w celach handlowych. Miało się to zmienić w 1667 r. Wówczas ewangelicy – luteranie nowomiejscy – musieli oddać katolikom kościół św. Jakuba. Poszukiwania nowej siedziby protestantów nie trwały długo. Postanowiono zaadaptować na zbór ewangelicki dawny ratusz nowomiejski, zbudowany około 1370 r. Dzięki wysiłkowi całej parafii już pod koniec 1668 r. luteranie mogli odprawić swoje pierwsze nabożeństwo w dawnym magistracie przekształconym w kościół pw. św. Trójcy. W następnych latach zbór był stopniowo uzupełniany w niezbędne wyposażenie oraz remontowany.

Nieuchronne, niszczące działanie czasu i żywiołów, zajęcie budynku przez wojska napoleońskie, a także ostrzał artyleryjski dokonany w 1813 r. przez oddziały rosyjskie oblegające Toruń spowodowały naruszenie konstrukcji kościoła. Remont był nieopłacalny. Rozbiórka okazała się nieuchronna. Uzyskany w jej wyniku materiał miał zostać wykorzystany do wzniesienia nowej świątyni.

Po wielu sporach odnośnie wyboru odpowiedniego projektu budowy zboru, w które angażował się sam król Prus, zdecydowano się na plan neoromańskiego kościoła bazylikowego w stylu arkadowym, opracowany przez wybitnego architekta – Karla Friedricha Schinkla. Prace przy wznoszeniu nowej świątyni rozpoczęto w 1818 r. W dniu 25 października 1820 r. doszło do katastrofy budowlanej, w wyniku której zginęło 5 osób. Wydarzenie to spowodowało konieczność wprowadzenia pewnych zmian w konstrukcji obiektu, który ostatecznie przybrał kształt budowli halowej.

Kościół św. Trójcy – widok od północnego wschodu

Konsekracja nowego kościoła pw. św. Trójcy odbyła się w święto Reformacji – 31 października 1824 r. Czynności budowlane były jednak prowadzone aż do 1826 r. W 1892 r. kościół wyposażono w organy zbudowane przez niemiecką firmę Wilhelma Sauera.

Po I wojnie światowej drastycznie zmniejszała się liczba nowomiejskich ewangelików, którzy masowo opuszczali Toruń i wyjeżdżali do Niemiec. Nieużywany kościół św. Trójcy wydzierżawiono w 1927 r. Bractwu Prawosławnemu, które doprowadziło do przemienienia go w cerkiew św. Mikołaja.

W trakcie II wojny światowej Niemcy zamierzali rozebrać kościół, który ich zdaniem nie pasował do otaczającej go architektury. Ostatecznie jednak zamysły te nie zostały zrealizowane, a budynek do końca wojny pełnił funkcję magazynu. Po 1945 r. obiekt przekształcono najpierw w halę targową, a później w skład obuwia i tekstyliów.

Nowe życie kościoła zaczęło się w 1990 r., kiedy przejęła go fundacja Tumult, która przeprowadziła szereg prac renowacyjnych mających na celu dostosowanie budynku do celów kulturalnych. W latach 1993 – 1999 urządzano w nim projekcje filmowe Międzynarodowego Festiwalu Sztuki Autorów Zdjęć Filmowych „Cameraimage”. Obecnie w budynku organizowane są wystawy artystyczne, projekcje filmowe oraz coroczne obchody święta Reformacji.

Jak dojechać:

Dawny kościół św. Trójcy położony jest pośrodku Rynku Nowomiejskiego w Toruniu, Rynek Nowomiejski 28.

Współrzędne GPS: 53°00′42″N 18°36′39″E

Zwiedzanie:

Budynek jest wykorzystywany na potrzeby fundacji Tumult. Obiekt jest udostępniany szerszej publiczności w trakcie wydarzeń kulturalnych i w ramach świąt Reformacji. Na co dzień jest zamknięty.

Źródła wykorzystane do stworzenia wpisu:

1. P. Birecki, Architektura i sztuka ewangelicka w Toruniu w XIX i XX wieku, [w:] Ewangelicy w Toruniu (XVI – XX w.) – Zbiór studiów pod redakcją J. Kłaczkowa, Toruń 2011,
2. P. Birecki, Z dziejów ratusza i kościoła ewangelickiego na rynku Nowego Miasta Torunia, [w:] Nowe Miasto Toruń. 750 lat od lokacji, pod redakcją K. Mikulskiego, P. Olińskiego, W. Rozynkowskiego, Toruń 2014,
3. K. Kluczwajd, A. Skowroński, Toruń jest… jaki? Wizja miasta zależy od Ciebie, Toruń 2010,
4. http://www.tumult.pl/index.php/o-fundacji – dostęp 5 maja 2017 r.,
5. https://pl.wikipedia.org/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Tr%C3%B3jcy_w_Toruniu – dostęp 5 maja 2017 r.