Pierwsze informacje o Żydach zamieszkujących Olkusz pochodzą z początku XIV wieku. Odnotowano tu wówczas dwóch właścicieli domów wyznania mojżeszowego. Przypuszcza się, że pod koniec XIV stulecia Żydzi zostali z Olkusza wypędzeni i powrócili do tego miasta dopiero w XVI wieku.

W 1584 r. zbudowano w Olkuszu murowaną synagogę, a na Przedmieściu Sławkowskim powstał kirkut, znany obecnie jako stary cmentarz żydowski. W połowie XVII wieku nekropolię rozbudowano. W 1692 r. olkuski kahał, czyli gmina żydowska, uzyskał samodzielność przyznaną mu przez sejm żydowski Czterech Ziem. W efekcie stał się on jednym z ważniejszych w Małopolsce. Podlegały mu przykahałki znajdujące się w innych miastach: w Oświęcimiu, Chrzanowie, Trzebini, Sączu, Grybowie, Brzesku, Bochni, Wiśniczu, Wolbromiu, Pilicy i Będzinie.

Żydzi zamieszkiwali w tamtym czasie okolice synagogi i furty Parczewskiej, a osią osadnictwa była ul. Żydowska, która została wytyczona w 1648 r. W 1885 r. Żydzi stanowili 60% ówczesnej populacji Olkusza, a w okresie międzywojennym wskaźnik ten wynosił 30%.

Ludność żydowska była bardzo zróżnicowana majątkowo. W okresie nowożytnym najbogatsi byli wśród nich właściciele miejskich domów i wzmiankowani w połowie XVI wieku przedsiębiorcy górniczy – gwarkowie: Mojżesz i Jakub. Większość Żydów zajmowała się drobnym handlem, obejmującym obrót metalami i żywnością, a także lichwą i wyszynkiem.

Na wysokim poziomie stała edukacja. Już pod koniec XVI wieku funkcjonowała w Olkuszu pierwsza szkoła żydowska, a w 1903 r. działało w mieście aż 9 placówek tego typu.

Stary kirkut w Olkuszu był stopniowo wyłączany z użytkowania począwszy od przełomu XIX i XX wieku, kiedy to kilkaset metrów dalej powstała nowa nekropolia żydowska. Zniszczenie cmentarza nastąpiło w czasie II wojny światowej, gdy rozebrano ogrodzenie, a macewy zostały wyrwane i wykorzystane w pracach budowlanych. W okresie powojennym stary kirkut był zaniedbywany. Do lat dziewięćdziesiątych XX wieku zachowało się tylko 7 macew. W 2006 r. odnaleziono kilkadziesiąt oryginalnych macew. Po renowacji zostały one ustawione w sposób przypadkowy w kilku rzędach. Obecnie na starym cmentarzu w Olkuszu znajduje się około 30 macew.

Jak dojechać:

Stary cmentarz w Olkuszu położony jest przy ul. Kolorowej i Piaskowej w Olkuszu, w województwie małopolskim.

Współrzędne GPS: 50°16′52″N 19°33′07″E

Zwiedzanie:

Stary cmentarz żydowski w Olkuszu nie jest ogrodzony. Wstęp jest wolny przez cały rok. Należy pamiętać, że cmentarz ma powierzchnię około 0,5 ha, a miejsce, na którym znajdują się macewy, to tylko niewielka jego część.

Źródła wykorzystane do stworzenia wpisu:

1. F. Kiryk i R. Kołodziejczyk (red.), Dzieje Olkusza i Regionu Olkuskiego, Tom I, Tom II, Warszawa – Kraków 1978,

2. Tablica informacyjna przy starym cmentarzu w Olkuszu,

3. http://www.sztetl.org.pl/pl/article/olkusz/12,cmentarze/1775,stary-cmentarz-zydowski-w-olkuszu-ul-kolorowa-/ – dostęp 12 lutego 2017 r.,

4. https://pl.wikipedia.org/wiki/Stary_cmentarz_%C5%BCydowski_w_Olkuszu – dostęp 12 lutego 2017 r.